Thương mại toàn cầu chuyển hướng, Việt Nam hưởng lợi gì?

Giá năng lượng đã tăng vọt kể từ đầu năm đến nay do chiến sự Nga – Ukraine gây ra bất ổn cho các thị trường và các quốc gia phương Tây cũng đã áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế đối với Moscow.

Trong tuần này, Liên minh châu Âu đã nhất trí sẽ cấm nhập khẩu 90% lượng dầu mỏ từ Nga vào cuối năm nay. Còn Moscow trước đó đe dọa sẽ cắt nguồn cung để trả đũa.

Đài CNBC dẫn lời một quan chức Nga cho biết nước này sẽ tìm các nhà nhập khẩu thay thế khác. Được biết, lượng dầu mà Trung Quốc và Ấn Độ nhập khẩu từ Nga đã tăng vọt trong năm nay.

Liên minh châu Âu thường nhập khẩu 40% khí đốt tự nhiên từ Nga và khoảng 1/4 lượng khí này được vận chuyển qua hệ thống đường ống chạy qua đất Ukraine.

Trong khi đó, Ukraine là một trong những cường quốc về xuất khẩu ngũ cốc. Chiến sự nổ ra khiến hoạt động xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine, nhất là lúa mì, bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Hàng triệu tấn lúa mì từ Ukraine đã bị mắc kẹt trong nước và không thể xuất đi các quốc gia đang cần. Nguyên nhân chính là do khu vực Biển Đen – nơi có các cảng trọng yếu của Ukraine – đang bị phong tỏa.

Trước khi chiến sự nổ ra, các cảng ở Biển Đen của Ukraine xử lý khoảng 90% lượng ngũ cốc xuất khẩu của Kyiv, theo ông Andrius Tursa, cố vấn thị trường Trung và Đông Âu tại Công ty tư vấn Teneo Intelligence.

Về “cú sốc kép” chiến sự và đại dịch Covid-19, ông Peter Martin, Giám đốc nghiên cứu tại Công ty phân tích hàng hóa Wood Mackenzie đánh giá: “Chúng có thể khiến thương mại toàn cầu sẽ có những dịch chuyển theo hướng lâu dài. Nền kinh tế toàn cầu trở nên khu vực hóa hơn trước, tức là các chuỗi cung ứng ngắn hơn sẽ được thiết lập với các đối tác ‘đáng tin cậy'”.

Tuy nhiên, ông Martin cho rằng đó “không phải dấu chấm hết” cho toàn cầu hóa, nhưng thương mại toàn cầu có thể tổ chức lại thành hai hoặc nhiều “khối riêng biệt”.

Khối thương mại riêng biệt đầu tiên sẽ bao gồm Liên minh châu Âu, Mỹ và các đồng minh đã áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Nga và cùng nhau cô lập Moscow. Các đồng minh đó có thể bao gồm Vương quốc Anh và Nhật Bản.

Một khối thương mại khác có thể là các quốc gia sẽ tìm cách trung lập, đứng giữa. Ông Martin dự đoán: “Sẽ có một khối thương mại gồm các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ sẽ duy trì giao thương với cả Nga và các đồng minh đang áp lệnh trừng phạt Moscow. Khối này có thể sẽ nhập khẩu nhiều năng lượng và tài nguyên hơn từ Nga, nhưng vẫn duy trì quan hệ tốt với các nền kinh tế lớn trong khối thương mại gồm Liên minh châu Âu, Mỹ và các đồng minh.

Mặt khác, ông Martin cũng cho rằng: “Các tuyến đường vận chuyển bằng đường bộ và đường biển, cùng lưu lượng đi qua các tuyến này cũng sẽ bị ảnh hưởng”.

Kể từ khi chiến sự nổ ra vào cuối tháng 2/2022, các chủ hàng đã chuyển hướng vận tải do thông thương qua khu vực Biển Đen bị chặn. Điều này đã gây ra ùn tắc hàng hóa tại các cảng biển khác của châu Âu.

“Hoạt động quân sự của Nga ở Biển Đen, các cuộc tấn công liên tục vào các cảng của Ukraine khiến vận chuyển thương mại trở nên bất khả thi”, ông Andrius Tursa cho biết. Chuyên gia này cho rằng, “không có cách nào dễ dàng” mở đường cho các cảng biển của Ukraine, dù nhiều đề xuất của Ukraine về việc tiếp cận vận tải hàng hóa ở khu vực Biển Đen đang được thảo luận, nhưng khó khả thi.

Theo đài CNBC, Ukraine đang cố gắng khai thác thêm các tuyến đường sông và đường bộ để thúc đẩy xuất khẩu nông sản sang các nước. “Mặc dù công suất của các tuyến vận tải thay thế dự kiến sẽ tăng dần, nhưng hoạt động xuất khẩu như vậy có thể phức tạp và tốn kém hơn so với vận tải biển. Các cuộc tấn công bằng tên lửa của Nga nhắm vào cơ sở hạ tầng đường sắt ở Ukraine có thể làm phức tạp thêm tình hình logistics”, ông Tursa cảnh báo.

Việt Nam hưởng lợi nhờ lợi thế

Theo ông Martin, bất kỳ sự chuyển hướng nào của thương mại toàn cầu sẽ cũng có lợi cho một số nền kinh tế, chẳng hạn như Đông Nam Á, Mỹ Latinh và châu Phi.

“Xuất khẩu sẽ … bị chuyển hướng, đòi hỏi phải tìm được thị trường mới cho hàng hóa và dịch vụ, và dịch vụ logistics cần phải thích ứng với các luồng thương mại mới”, ông Martin nói thêm.

Chuyên gia này cho rằng, Nga có thể sẽ là bên thua thiệt nhiều nhất vì mặc dù có thể xoay sang một số liên kết thương mại khác, nhưng nước này sẽ bị rớt khỏi danh sách các nền kinh tế chiếm tỷ trọng lớn trong tăng trưởng toàn cầu.

Chưa hết, các đợt phong tỏa chống dịch ở Trung Quốc vừa qua cũng góp phần khiến ngành vận tải biển và thương mại thêm hỗn loạn.

“Những gì chúng tôi mong đợi trong thời gian tới là sự phụ thuộc ít hơn vào các tuyến vận chuyển Đông – Tây lớn giữa Trung Quốc và châu Âu, cũng như Trung Quốc và Mỹ”, ông Christian Roeloffs, Giám đốc điều hành Công ty đặt chỗ container Container xChange, cho biết.

Việt Nam – trung tâm sản xuất mới nổi ở Đông Nam Á – sẽ là quốc gia hưởng lợi từ sự thay đổi của các tuyến vận tải quốc tế. Ngược lại, ông Christian Roeloffs cho rằng, các quốc gia như Singapore – nơi tàu hàng thường đi qua trên đường đến Mỹ – có thể bị hao hụt lợi ích. Theo lý giải của chuyên gia này, Singapore có thể bị bỏ qua khi các chủ hàng chuyển hàng thẳng từ các trung tâm sản xuất mới nổi của Việt Nam và Campuchia đến Bờ Tây nước Mỹ.

Ông Jason McMann, Trưởng bộ phận phân tích rủi ro địa chính trị tại Công ty tư vấn Morning Consult cho biết: “Một số công ty đang bắt đầu chọn sản xuất gần trụ sở công ty mẹ hơn để khắc phục tình trạng giao hàng chậm trễ khi nhà máy bị đóng cửa, nguồn cung lao động bị giảm hay lý do khác”. Các nhà sản xuất cũng chuyển hướng sang tích trữ nhiều hàng tồn kho hơn với hy vọng có thể chống đỡ phần nào các gián đoạn chuỗi cung ứng trong tương lai.