Chuyện gì xảy ra sau khi Thủ tướng Anh từ chức?

Thủ tướng Anh Boris Johnson ngày 7/7 thông báo từ chức sau khi đối mặt sức ép ngày càng tăng từ các thành viên nội các và nghị sĩ trong đảng Bảo thủ cầm quyền. Ông tuyên bố sẽ không rời nhiệm sở ngay lập tức mà sẽ tiếp tục giữ cương vị Thủ tướng tạm quyền, chờ đến khi người kế nhiệm được lựa chọn.

“Tôi đã bổ nhiệm nội các mới để phục vụ đất nước, và tôi cũng như vậy cho đến khi có lãnh đạo mới”, ông Johnson nói.

Khi nào Anh có lãnh đạo mới?

Theo hệ thống chính trị Vương quốc Anh, giữa các cuộc bầu cử, chỉ những nghị sĩ Bảo thủ tại quốc hội mới có thể phế truất một thủ tướng đương nhiệm thuộc đảng này cũng như bầu chọn người kế nhiệm.

Thủ tướng Johnson cho biết lộ trình bầu chọn lãnh đạo mới sẽ được công bố tuần tới, nhưng ông có thể tiếp tục nắm quyền cho đến khi đảng Bảo thủ tổ chức đại hội vào tháng 10.

Cựu thủ tướng Anh John Major cho rằng sẽ “không khôn ngoan và không bền vững” nếu Johnson tiếp tục nắm quyền trong ba tháng, trong lúc chờ đảng Bảo thủ chọn lãnh đạo mới. Ông nêu quan điểm này trong thư gửi Graham Brady, chủ tịch Ủy ban 1922 của đảng Bảo thủ.

Dominic Cummings, từng là cố vấn cấp cao nhất của Thủ tướng Johnson, cảnh báo Anh sẽ “rơi vào một cơn ác mộng” nếu tiếp tục để ông lãnh đạo trong ba tháng tới.

Những tiền lệ gần đây cho thấy thời gian đảng Bảo thủ chọn lãnh đạo mới có thể khác nhau. Bà Theresa May từ chức ngày 24/5/2019 và ông Johnson lên kế nhiệm ngày 24/7/2019. Nhưng khi ông David Cameron từ chức ngày 24/6/2016, quá trình chọn tân lãnh đạo chỉ mất vài tuần và bà May nhậm chức ngày 13/7/2016.

Ai lãnh đạo chính phủ Anh trong thời gian này?

Thông thường, một thủ tướng Anh sau khi từ chức lãnh đạo đảng sẽ tiếp tục ở lại nhiệm sở với tư cách thủ tướng tạm quyền cho đến khi đảng cầm quyền chọn được tân lãnh đạo. Tuy nhiên, hiện chưa rõ đảng Bảo thủ có ủng hộ ông Johnson làm thủ tướng tạm quyền trong thời gian tới hay không, đặc biệt là sau làn sóng bất mãn với ông gần đây trong nội bộ đảng.

Đảng Bảo thủ có thể lựa chọn Phó thủ tướng Dominic Raab làm lãnh đạo tạm quyền, nhưng điều này là chưa từng có tiền lệ. Việc hơn 50 quan chức chính phủ từ chức trong hai ngày để buộc một thủ tướng phải từ chức cũng chưa từng xảy ra.

Anh có tổ chức tổng tuyển cử không?

Ông Johnson từ chức không kích hoạt một cuộc tổng tuyển cử, thay vào đó là quy trình chọn tân lãnh đạo tại đảng Bảo thủ.

Người dân Anh không trực tiếp bầu thủ tướng. Johnson được chọn làm thủ tướng bởi ông là lãnh đạo chính đảng lớn nhất tại Hạ viện Anh. Đảng Bảo thủ vẫn giữ vị thế này sau khi Johnson từ chức, do đó, tân lãnh đạo đảng sẽ trở thành thủ tướng tiếp theo.

Đảng Bảo thủ chọn lãnh đạo thế nào?

Mỗi ứng viên chạy đua vào ghế lãnh đạo đảng Bảo thủ cần nhận được sự ủng hộ của ít nhất 8 nghị sĩ.

Nếu có nhiều hơn hai ứng viên, các nghị sĩ đảng Bảo thủ sẽ tổ chức các vòng bỏ phiếu liên tục để loại ứng viên nhận được ít phiếu ủng hộ nhất, cho đến khi còn lại hai người.

Sau đó, toàn bộ thành viên đảng Bảo thủ trên toàn quốc sẽ bỏ phiếu qua thư chọn một trong hai ứng viên cuối cùng. Người chiến thắng trong vòng bỏ phiếu qua thư này sẽ trở thành lãnh đạo đảng Bảo thủ và nhậm chức thủ tướng Anh.

Trên lý thuyết, các nghị sĩ đảng Bảo thủ có thể tìm cách buộc Johnson phải rời nhiệm sở bằng cách đề nghị bỏ phiếu bất tín nhiệm trong nội bộ đảng. Tuy nhiên, Johnson đã vượt qua một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm hồi đầu tháng 6. Theo quy định hiện hành của đảng Bảo thủ, họ không thể kích hoạt một cuộc bỏ phiếu tương tự với Johnson trong vòng 12 tháng tiếp theo.

Quy định này có thể được thay đổi, nhưng không rõ đảng Bảo thủ có muốn bắt đầu một cuộc đấu đá nội bộ như vậy hay không, sau khi Johnson đã tuyên bố từ chức và quá trình bầu lãnh đạo mới đã bắt đầu.

Lãnh đạo Công đảng Keir Starmer ngày 7/7 nói nếu đảng Bảo thủ không ép Johnson rời nhiệm sở ngay lập tức, phe đối lập sẽ đề nghị bỏ phiếu bất tín nhiệm chính phủ trong toàn bộ Hạ viện.

Nếu đa số nghị sĩ tại Hạ viện ủng hộ cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm này, Anh sẽ tổ chức tổng tuyển cử. Tuy nhiên, kịch bản này khó xảy ra, do đảng Bảo thủ đang đang chiếm thế đa số tại Hạ viện và không muốn tổ chức tổng tuyển cử cùng lúc với bầu lãnh đạo đảng. Do đó, cơ hội để phe đối lập có thể “hạ bệ” Johnson khá thấp.

Khi đảng Bảo thủ chọn được lãnh đạo mới, Thủ tướng Johnson sẽ nộp đơn xin từ chức lên Nữ hoàng Elizabeth II. Cung điện sẽ thông báo chính thức rằng Nữ hoàng chấp nhận đơn từ chức của Johnson và bà đã mời ai làm thủ tướng thay thế ông. Người này sau đó sẽ tới gặp Nữ hoàng và chấp thuận đề nghị làm thủ tướng Anh cho tới khi cuộc tổng tuyển cử mới được tổ chức vào tháng 12/2024.