Phương Tây nếm vị đắng từ lệnh trừng phạt Nga

Giới chức Mỹ từng tuyên bố rằng hệ thống tài chính Nga sẽ bị phá hủy nếu Moskva tấn công Ukraine. Tổng thống Joe Biden hồi tháng 3 khẳng định các lệnh trừng phạt đang “nghiền nát nền kinh tế Nga” và “đồng ruble trở thành đống đổ nát”.

Nhưng trong vài tháng qua, doanh thu từ dầu mỏ của Nga đã đạt kỷ lục nhờ giá năng lượng tăng. Sau khi lao dốc vào cuối tháng 2 và đầu tháng 3, đồng ruble tuần này đạt giá trị cao nhất trong 7 năm so với đồng USD.

“Hệ thống tài chính của Nga đã hoạt động bình thường trở lại sau một vài tuần lao đao”, Elina Ribakova, phó kinh tế trưởng tại Viện Tài chính Quốc tế ở Washington, Mỹ, viết trên Twitter tuần này, thêm rằng tư duy “cắt nguồn thu tài chính Nga để ngăn xung đột” là cách nghĩ ngây thơ.

Giới chức Mỹ nói rằng nền kinh tế Nga vẫn đang hứng chịu tổn thất theo thời gian, đặc biệt khi các hạn chế xuất khẩu công nghệ dần kìm hãm sự phát triển của các ngành công nghiệp, từ hàng không vũ trụ tới máy tính của nước này. Hội nghị thượng đỉnh G7 cuối tuần này nhiều khả năng cũng sẽ đề ra kế hoạch mới nhằm siết chặt các lệnh trừng phạt với nền kinh tế Nga.

Rất ít quan chức trong chính quyền ông Biden kỳ vọng các biện pháp trừng phạt có thể ngăn xung đột ngay lập tức. Tuy nhiên, khi áp loạt lệnh trừng phạt chưa từng có với Moskva, Washington và các đối tác châu Âu dường như cũng không nghĩ rằng họ sẽ gặp phải áp lực kinh tế như hiện tại.

Bất chấp những đảm bảo ban đầu rằng lệnh trừng phạt không ảnh hưởng tới xuất khẩu năng lượng Nga, Mỹ đã cấm nhập dầu Nga và Liên minh châu Âu (EU) cũng công bố kế hoạch giảm 90% dầu nhập khẩu từ Moskva trong năm nay. Những động thái này đã góp phần đẩy giá năng lượng tăng cao ở châu Âu, trong khi nhiều bang ở Mỹ cũng ghi nhận giá xăng trung bình lên mức 5 USD/1 gallon (gần 3,8 lít).

Giá xăng dầu tăng là mối đe dọa lớn đối với đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử quốc hội giữa kỳ, khi phe Cộng hòa có thể tận dụng điều này làm đòn công kích. Trong khi đó, châu Âu đối mặt với nguy cơ về mùa đông lạnh giá giữa lúc có nhiều cảnh báo rằng Moskva sẽ cắt nguồn cung khí đốt.

Các lệnh trừng phạt của Mỹ và đồng minh châu Âu cũng mang tới thêm một rắc rối, khi tạo điều kiện cho Trung Quốc, đối thủ cạnh tranh chiến lược của họ, mua được lượng lớn dầu Nga với giá rẻ, khi Moskva tìm kiếm khách hàng thay thế.

Trong bài phát biểu tại Đức hôm 24/6, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết Mỹ đang tăng áp lực với Nga để nhanh chóng kết thúc cuộc chiến thông qua các biện pháp trừng phạt và lệnh cấm xuất khẩu chưa từng có. Tuy nhiên, một số nhà quan sát cho rằng các biện pháp trừng phạt dường như không phải con đường hiệu quả.

“Các biện pháp trừng phạt chắc chắn không ngăn được lực lượng Nga tiếp tục các hoạt động quân sự mà họ đang thực hiện ở Ukraine”, Alina Polyakova, chủ tịch Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, nói. Trên thực tế, quân đội Nga vẫn đang tăng đà tiến ở chiến trường đông Ukraine và tiến gần hơn tới mục tiêu kiểm soát hoàn toàn vùng Donbass.

Bà Polyakova cho rằng hầu hết các nước phương Tây đều tính toán sai về quan điểm hoặc thế giới quan của giới tinh hoa và tài phiệt Nga, cũng như những gì mà Tổng thống Vladimir Putin quan tâm.

“Điều mà ông Putin và giới tinh hoa quan tâm là doanh thu của nền kinh tế, và họ vẫn đang nhận được doanh thu tốt từ bán năng lượng”, bà nói.

Andrew Weiss, chuyên gia lâu năm về Nga và là phó chủ tịch phụ trách nghiên cứu tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, cho biết một phần của vấn đề là nền kinh tế của các nước phương Tây dễ bị tổn thương hơn dự đoán. Hồi tháng 2, quan chức Mỹ từng từ chối bất kỳ kế hoạch trừng phạt nào nhắm vào xuất khẩu dầu và khí đốt Nga do lo ngại tác động ngược.

“Chúng tôi cố đã cố để các biện pháp trừng phạt gây tổn hại cho nền kinh tế Nga chứ không phải cho chính chúng tôi”, Daleep Singh, phó cố vấn an ninh quốc gia về kinh tế quốc tế Nhà Trắng, nói hồi tháng 2. “Không biện pháp nào của chúng tôi nhằm làm gián đoạn dòng chảy năng lượng trên thị trường toàn cầu”.

Tuy nhiên, điều này đã nhanh chóng thay đổi khi thế giới chứng kiến mức độ khốc liệt của xung đột Ukraine. Sức kháng cự mạnh mẽ của Ukraine đã khiến xung đột kéo dài lâu hơn dự đoán, khiến Nga và các đối thủ rơi vào cuộc chiến kinh tế lâu dài.

“Giống như tất cả các kế hoạch tác chiến, kế hoạch trừng phạt ban đầu của phương Tây nhằm làm tê liệt Nga đã mâu thuẫn với thực tế khi xung đột nổ ra. Và các lãnh đạo phương Tây đã bắt đầu làm những việc mà ban đầu họ không muốn làm, như áp lệnh trừng phạt với lĩnh vực dầu khí Nga”, ông Weiss nói.

Bên cạnh đó, lạm phát cũng tăng nhanh hơn dự đoán của các quan chức Nhà Trắng. Ông Biden đổ lỗi cho Tổng thống Nga về tình trạng vật giá leo thang, dù Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Jerome Powell tuần này nói lạm phát ở Mỹ đã tăng cao từ trước xung đột Ukraine.

Giới chức Mỹ cảnh báo không nên đánh giá thấp cú sốc kinh tế mà Nga phải gánh chịu. Ông Blinken cho biết nhiều nhà kinh tế dự đoán GDP của Nga sẽ giảm 10-15% trong năm nay.

“Moskva đã ngăn suy thoái kinh tế bằng cách thực hiện các biện pháp chưa từng thấy để hỗ trợ đồng ruble, nhưng những chiến thuật đó không bền vững khi các biện pháp trừng phạt và hạn chế thương mại của phương Tây phát huy hiệu quả đầy đủ”, ông Blinken nói.

Ngoại trưởng Mỹ cũng lưu ý rằng hạn chế xuất khẩu cũng đồng nghĩa Nga nhận được ít nguồn cung từ nước ngoài. Ông cho rằng lượng vật tư, nguyên liệu tích trữ của các xí nghiệp, nhà máy Nga sẽ sớm cạn kiệt, khiến người dân nước này rơi vào cảnh thiếu thốn.

Một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ nói tác động của các lệnh trừng phạt rất rõ ràng ở Moskva. Các cửa hàng xa xỉ quanh Quảng trường Đỏ như Gucci hay Lamborghini đã đóng cửa. Lạm phát ở mức cao và mọi người bắt đầu lo lắng cho công việc của họ. Nhiều tỷ phúa Nga đã chuyển tới Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).

Nhưng quan chức này cũng thừa nhận Nga có khả năng hồi phục đáng kinh ngạc.

Giới chức Mỹ từng đánh giá quá cao tác động của các biện pháp trừng phạt mà phương Tây áp với Nga trước đây. Vào tháng 1/2015, tổng thống Barack Obama đã nói rằng các lệnh trừng phạt với Nga sau khi nước này sáp nhập bán đảo Crimea đã khiến nền kinh tế của Moskva “tơi tả”.

Nhưng ngày nay, các quan chức của chính quyền Obama thừa nhận các biện pháp trừng phạt chỉ có tác động khiêm tốn, dù một số người cho rằng chúng giúp ngăn ông Putin tiến hành các động thái phiêu lưu hơn vào thời điểm đó.

Các biện pháp trừng phạt do Mỹ dẫn đầu đối với Iran, Syria, Triều Tiên, Venezuela và Cuba phần lớn không làm thay đổi quan điểm của các chính phủ này. Giới nghiên cứu phát hiện ra rằng dân thường chính là đối tượng gánh chịu hậu quả nặng nề nhất từ các lệnh trừng phạt.

Một câu hỏi đặt ra hiện tại là liệu các nước phương Tây có kiên trì theo đuổi các biện pháp trừng phạt hay không.

“Tới lúc nào đó, nó sẽ trở thành trò chơi chờ đợi: người Nga có thể chống đỡ những gì và châu Âu có thể duy trì những gì”, ông Biden nói, thêm rằng sẽ thảo luận vấn đề này tại hội nghị thượng đỉnh của nhóm G7.

Một vấn đề ngày càng được quan tâm ở Washington và châu Âu, đồng thời cũng được Moskva theo dõi chặt chẽ, là khả năng gây ra khác biệt mạnh mẽ về vòng trừng phạt tiếp theo của các nhà hoạch định chính sách phương Tây. Trong cuộc tranh luận gần đây nhất của các nước châu Âu về việc có nên tẩy chay dầu Nga hay không, Hungary đã trì hoãn hành động của EU trong nhiều tuần, trước khi quyết định giảm lượng nhập khẩu được thông qua.

Jens Plotner, cố vấn chính sách đối ngoại của Thủ tướng Đức Olaf Scholz, đầu tuần này nói Đức cần có cuộc thảo luận nghiêm túc về mối quan hệ với Nga, dấu hiệu cho thấy ông Scholz dường như ủng hộ một cách tiếp cận hòa hoãn hơn với Moskva.

“Tôi nghĩ chúng tôi đã đạt đến giới hạn chính trị của các lệnh trừng phạt”, Gerard DiPippo, cựu quan chức tình báo Mỹ và hiện là thành viên cấp cao của Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế, nói. “Các biện pháp trừng phạt mới có lẽ không cần thiết và chắc chắn là không đủ để mang tới một kết thúc chấp nhận được cho xung đột. Nhưng chiến thắng của Ukraine trên chiến trường có lẽ vừa đủ và cần thiết. Đó nên là một trọng tâm chính sách của Mỹ”.