Nỗ lực phương Tây thay đổi quân đội Ukraine

Trong chương trình huấn luyện mùa hè năm ngoái, các binh sĩ Canada đã hướng dẫn Lữ đoàn Phản ứng nhanh của Kulish những kiến thức hoàn toàn mới về tác chiến đô thị, chiến thuật tấn công và cứu thương trên chiến trường.

Ukraine nhiều năm qua thường xuyên tổ chức tập trận ở miền tây nước này cùng quân đội Canada, Anh, Romania hay lực lượng Vệ binh Quốc gia California của Mỹ.

Đây chỉ là một phần nhỏ trong nỗ lực ít được công khai của các quốc gia thuộc NATO nhằm “lột xác” quân đội Ukraine ở tất cả các cấp, từ lính bộ binh ở đơn vị cơ sở đến các quan chức quốc phòng cấp cao. Giới chuyên gia ở cả Ukraine và phương Tây cho rằng chính những nỗ lực này đã đóng vai trò chìa khóa giúp họ kháng cự quyết liệt trước lực lượng Nga, vốn áp đảo về hỏa lực và khí tài, trong một tháng rưỡi qua.

Thông qua các chương trình huấn luyện, tập trận thường niên trong hơn 8 năm qua, NATO đã giúp quân đội Ukraine nâng cấp năng lực tác chiến theo tiêu chuẩn phương Tây, nơi binh lính được hướng dẫn thực hiện các hành động hiệu quả nhất trên chiến trường.

Khi đối phó chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga, trung úy Kulish khẳng định các đồng đội của ông đều đang “vận dụng những kiến thức học được trong quá trình huấn luyện cùng NATO” vào thực tế chiến trường.

Quân đội Ukraine từ năm 2014 đã giao tranh với lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn ở miền đông đất nước. Theo các sĩ quan phương Tây tham gia chương trình, kinh nghiệm thực chiến này giúp họ tiếp thu hiệu quả và nhanh chóng hơn khi huấn luyện cùng lực lượng NATO.

Vào thời điểm Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine hồi cuối tháng hai, phần lớn các khóa đào tạo binh sĩ đều đã được thực hiện bởi những giảng viên Ukraine, dù binh sĩ từ ít nhất 8 quốc gia NATO vẫn tham gia chương trình. Đối với các chỉ huy NATO, đó là dấu hiệu cho thấy Ukraine đã thấm nhuần những bài học của họ.

“Bài học rút ra là những hỗ trợ và giúp đỡ trong nhiều năm sẽ có tác động đáng kể”, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg nói về nỗ lực huấn luyện quân đội Ukraine.

Theo một số quan chức Ukraine và các cố vấn phương Tây, các lực lượng bảo vệ Kiev rõ ràng đã học được phương pháp tác chiến theo học thuyết của NATO và đang thể hiện chúng bằng những kết quả trên chiến trường. Quân đội Ukraine đã cầm chân được lực lượng Nga ở nhiều mặt trận trong một tháng rưỡi qua. Lực lượng Nga từ cuối tháng 3 tuyên bố rút khỏi Kiev, nhằm dồn lực tấn công vùng Donbass ở miền đông.

Các đơn vị chiến đấu của Ukraine là mũi nhọn trong nỗ lực xây dựng lại lực lượng quân đội nước này. Giới quan sát đánh giá, đội ngũ cố vấn NATO đã mang đến những khái niệm tác chiến hoàn toàn mới cho quân đội Ukraine.

Không chú trọng vào quân số và vũ khí, đội ngũ cố vấn NATO chủ yếu tập trung vào khái niệm xây dựng năng lực, nơi các chỉ huy sẽ phải đặt ra mục tiêu và đảm bảo rằng họ có đủ nhân lực và vũ khí để hoàn thành mục tiêu đó.

Nhằm thúc đẩy cách tiếp cận này, NATO đã đề xuất ý tưởng xây dựng hệ thống quân nhân chuyên nghiệp, những người lính nhiều kinh nghiệm được đề bạt lên vị trí cao trong đơn vị, đóng vai trò như cầu nối giữa sĩ quan chỉ huy với binh sĩ trên chiến trường.

NATO cũng giúp các lãnh đạo quân sự Ukraine áp dụng mô hình “chỉ huy theo nhiệm vụ”, trong đó cấp trên thiết lập mục tiêu chiến đấu và trao quyền ra quyết định xuống càng sâu càng tốt trong hệ thống chỉ huy, thậm chí đến từng binh sĩ.

Trong mô hình trước đây, sĩ quan cấp trên thường đưa ra mệnh lệnh mà binh sĩ cấp dưới buộc phải thi hành, gần như không có cơ hội để tranh luận hay tìm cách thích ứng.

“Điều này tạo ra khác biệt rất lớn”, cựu bộ trưởng quốc phòng Ukraine Andriy Zagorodnyuk, nhận xét. “Cải cách hệ thống quân nhân chuyên nghiệp và chỉ huy theo nhiệm vụ đã nâng cao hiệu quả hoạt động của lực lượng lên nhiều lần”.

Trung úy Kulish nói rằng khóa huấn luyện có hiệu quả gấp đôi vì binh sĩ Ukraine hiểu rất rõ tư duy quân sự kiểu cũ.

“Lực lượng Nga đang sử dụng chiến thuật ‘tiền pháo, hậu xung’ điển hình của họ, vốn không thay đổi trong hàng chục năm qua. Đầu tiên là pháo binh chế áp trận địa, sau đó bộ binh xông lên tấn công các vị trí của chúng tôi”, Kulish nói.

Trong khi đó, quân đội Ukraine hiện nay áp dụng chiến thuật rất linh hoạt và khó đoán. “Chúng tôi tạo ra hỗn loạn trong hàng ngũ của họ”, Kulish cho biết thêm.

Quân đội Nga chưa bình luận về thông tin này.

Nỗ lực cải tổ quân đội Ukraine thực tế đã bắt đầu từ năm 2008, song được cho là không hiệu quả. Chiến dịch quân sự của Nga ở Gruzia lúc bấy giờ khiến NATO chuyển hướng quan tâm hơn tới Ukraine. Liên minh đã soạn thảo một kế hoạch hành động dài 70 trang với nội dung “lộ trình chiến lược hội nhập châu Âu – Đại Tây Dương của Ukraine”.

Về cơ bản, đây là một kế hoạch nhằm giúp Kiev đáp ứng các tiêu chuẩn của NATO, trong đó có yêu cầu về một lực lượng quân đội chuyên nghiệp hơn, do dân sự kiểm soát. Nhưng nỗ lực này không thu được nhiều kết quả do vấp phải sự phản đối từ chính quân đội Ukraine.

Xung đột ở miền đông từ năm 2014 đã khiến Ukraine thay đổi quan điểm. Tổng thống Petro Poroshenko khi đó đã ra lệnh cải tổ quân đội, tiếp thêm động lực cho nỗ lực của NATO.

Ưu tiên hàng đầu trong kế hoạch năm 2014 là giúp quân đội Ukraine chống lại lực lượng ly khai ở miền đông. Các sĩ quan phương Tây bắt đầu huấn luyện lực lượng Vệ binh Quốc gia Ukraine theo các chiến thuật tác chiến hiện đại, khiến các sĩ quan quân đội Ukraine cũng đưa ra yêu cầu huấn luyện tương tự, một quan chức quốc phòng cấp cao Mỹ cho biết.

Tại Kiev, chính phủ Ukraine phối hợp với các cố vấn NATO chuẩn bị cho những thay đổi sâu sắc hơn. Đội ngũ cố vấn từ Mỹ, Anh và những thành viên NATO khác giải thích rằng để giúp quân đội Ukraine hoạt động hiệu quả hơn, họ phải thay đổi toàn bộ cấu trúc quản lý.

Các cố vấn NATO tìm cách né tránh những sĩ quan giữ tư duy cũ, tập trung vào các chỉ huy quân sự sẵn sàng đón nhận mô hình mới, theo Kristopher Reeves, đại tá quân đội Canada từng tham gia chỉ huy huấn luyện ở Ukraine từ năm 2017 đến 2018.

“Chúng tôi tập trung vào những lãnh đạo quân đội có thể áp dụng và nhân rộng mô hình của mình”, Reeves nói.

Những hoạt động đào tạo chủ yếu diễn ra tại trung tâm huấn luyện quân sự Yavoriv, phía tây Ukraine, cách biên giới Ba Lan khoảng 25 km. Thời điểm Reeves rời Ukraine, những khóa huấn luyện tại Yavoriv đã phát triển từ cấp đại đội gồm 150 binh sĩ thành các nhóm chiến đấu với hơn 400 quân. Sĩ quan Ukraine bắt đầu thay thế cố vấn phương Tây trong chỉ huy các cuộc diễn tập chiến đấu mô phỏng.

Các cuộc tập trận hàng năm do quân đội Mỹ tổ chức tại Yavoriv mang tên “Rapid Trident” cũng cho phép quân đội Ukraine cọ xát, học hỏi từ lực lượng của hàng chục quốc gia phương Tây.

Trung úy Kulish cho biết các kỹ năng như xử lý chất nổ hay chiến thuật tác chiến thu được trong các cuộc tập trận kể từ năm 2016 đã hỗ trợ đáng kể cho lữ đoàn phản ứng nhanh của ông đang chiến đấu ở Donbass gần đây.

Khi các mối đe dọa xung đột gia tăng vào năm ngoái, tốc độ huấn luyện quân sự được đẩy nhanh. Thiếu tướng quân đội Anh Bill Ross, người phụ trách hoạt động huấn luyện trên bộ của Anh ở Ukraine từ tháng 10/2021 đến tháng 2 năm nay, đã chạy đua để binh sĩ Ukraine có thể sử dụng thành thục tên lửa chống tăng NLAW mà Anh cung cấp.

Một tiểu đoàn bộ binh Anh ban đầu dự định hướng dẫn khoảng 40 quân nhân Ukraine, song số lượng người tham gia khóa huấn luyện bất ngờ tăng lên đến 80.

“Chúng tôi liên tục tổ chức các khóa học sau 3-4 ngày”, thiếu tá Ross nói. Ông hy vọng dù chỉ có vài trăm binh sĩ được huấn luyện trực tiếp, họ có thể truyền thụ kiến thức sử dụng vũ khí cho những đồng đội khác.

Nhóm của thiếu tá Ross phối hợp hoạt động cùng Bộ tư lệnh Lực lượng Liên quân Ukraine, cơ quan đã vạch ra kế hoạch phòng thủ ứng phó lực lượng Nga. Khi Ross lần cuối cùng nhìn thấy các tài liệu về chiến lược phòng thủ của quân đội Ukraine hồi tháng hai, những mũi tên màu đỏ, biểu thị cho mũi tấn công của Nga, chĩa vào nước này từ mọi phía.

Nhưng Ukraine đã có một kế hoạch phòng thủ, ông nhấn mạnh. “Họ lên kế hoạch, còn chúng tôi hỗ trợ quá trình đó”, Ross nói.

Dù vậy, trước đà tiến công của Nga, các lực lượng Ukraine vẫn chịu những tổn thất đáng kể. Sergey Rudskoy, quan chức cấp cao Bộ Quốc phòng Nga, hồi cuối tháng ba tuyên bố kể từ khi Moskva phát động chiến dịch quân sự, Ukraine đã tổn thất khoảng 14.000 binh sĩ, 16.000 người bị thương.

Quân đội Nga thường xuyên công bố thông tin về những đợt tập kích tên lửa nhắm vào các kho vũ khí, tổ hợp phòng không và khí tài hạng nặng của Ukraine, đặc biệt là tổ hợp tên lửa S-300.

Theo Rudskoy, lực lượng không quân và hệ thống phòng không của Ukraine bị “phá hủy gần như hoàn toàn”. Mặt khác, hải quân Ukraine cũng đã bị vô hiệu hóa. Tất cả 16 sân bay quân sự cùng 39 kho đạn dược, nơi chứa 70% thiết bị quân sự của Ukraine đều bị tấn công.

“Quân đội Ukraine không còn lực lượng dự bị có tổ chức,” Rudskoy cho hay, thêm rằng các lực lượng Nga đã phá hủy 1.587/2.416 xe tăng cùng các loại xe bọc thép khác của Ukraine, 112/152 máy bay chiến đấu, 75/149 trực thăng, 117/300 radar cùng 148/180 hệ thống phòng không S-300 và Buk M1. Con số có thể đã tăng lên từ đó đến nay.

Alexey Arestovich, cố vấn Tổng thống Ukraine, còn cho biết chiến dịch quân sự của Nga đã phá hủy gần như hoàn toàn ngành công nghiệp quốc phòng nước này.

Giờ đây, khi các lực lượng Nga đã rút khỏi Kiev, những diễn biến mang tính chất quyết định cục diện chiến sự sẽ xuất hiện tại Donbass, giới chuyên gia nhận định.

Động thái Nga chuyển trọng tâm chiến dịch sang miền đông Ukraine đánh dấu một bước thay đổi chiến lược quan trọng. Theo Keir Giles, nhà phân tích quốc phòng tại viện nghiên cứu Chatham House, Anh, chiến lược mới đồng nghĩa Nga giờ đây có một mục tiêu rõ ràng hơn, cụ thể hơn so với việc cố gắng tiến công từ tất cả các hướng như trước.

“Các lực lượng Ukraine có thể bị bao vây và áp đảo về quân số ở khu vực miền đông, vốn đã hiện diện ngay từ đầu chiến dịch, nhưng nay còn lớn hơn nữa”, Giles nói.

“Một trận đánh quyết định có thể xảy ra trong tương lai gần”, Giles cho biết thêm, lưu ý rằng Nga đang điều động cả các đơn vị chưa từng tham gia vào chiến dịch, cũng như những đơn vị được bổ sung sau khi chịu tổn thất trong các cuộc giao tranh ở phía bắc Ukraine.