Châu lục giàu tài nguyên cho năng lượng tái tạo bậc nhất thế giới

Nhật báo Le Monde (Pháp) cho biết, một chiếc tủ lạnh (tiêu thụ khoảng 640 kWh mỗi năm) của người Mỹ sử dụng gấp 3,5 lần tổng mức tiêu thụ điện trung bình hàng năm của một người châu Phi. Chiếc tủ lạnh này thường được sản xuất tại Hàn Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ từ chất liệu crôm sáng bóng, có hai cửa và một ngăn đá viên.

Chưa hết, 590 triệu người tại châu lục này không được sử dụng bất kỳ nguồn điện nào! Ba phần tư các công ty châu Phi đang phải đối mặt với tình trạng thiếu điện thường xuyên.

Maria Modiba nấu ăn dưới ánh nến trong một lần mất điện thường xuyên từ Công ty điện lực Eskom của Nam Phi do các nhà máy đốt than cũ kỹ của công ty này gây ra, ở Soweto, Nam Phi ngày 11 tháng 11 năm 2022. Ảnh: REUTERS/Siphiwe Sibeko/File Photo

Nghịch lý thay, châu Phi lại là lục địa được trang bị tốt nhất khi nói đến điện năng. Với trữ lượng khí đốt; ánh nắng Mặt trời có thể cung cấp nguồn điện dồi dào, bao gồm cả việc sản xuất hydro có thể xuất khẩu; cùng lớp đất bên dưới rất giàu nguyên liệu cần thiết để sản xuất pin, động cơ và tấm pin Mặt trời…

Năng lượng tái tạo, bền vững là nền tảng cho tương lai của châu Phi. Dự báo đến năm 2050, lục địa này sẽ là ngôi nhà của 2 tỷ người; và hai phần năm trẻ em trên thế giới sẽ được sinh ra tại đây.

Đáp ứng nhu cầu của họ bằng các nguồn năng lượng hiện đại bền vững – cho tiêu dùng và sản xuất – sẽ rất cần thiết cho phúc lợi xã hội và phát triển kinh tế. Điều này đặc biệt nghiêm trọng ở một lục địa có 33 trong số 47 quốc gia kém phát triển nhất thế giới (theo phân loại của Liên Hợp Quốc) và là nơi có chưa đến một nửa số người được sử dụng điện.

Châu Phi giàu nguồn năng lượng tái tạo

Lục địa châu Phi rất giàu các nguồn năng lượng tái tạo, mặc dù nhiều trong số chúng vẫn chưa được sử dụng đúng mức cho đến ngày nay.

Trong một báo cáo gần đây, Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA) và AfDB (Ngân hàng Phát triển Châu Phi) ước tính tiềm năng kỹ thuật quang điện mặt trời (PV) của lục địa châu Phi là 7.900 GW, cho thấy châu Phi sở hữu một số tiềm năng lớn nhất thế giới về phát điện Mặt trời.

Địa điểm sản xuất quang điện, Frankfurt (Nam Phi), ngày 11 tháng 5 năm 2023. Ảnh: SHIRAAZ MOHAMED/AFP

Điều này bổ sung tiềm năng đáng kể cho thủy điện (1.753 GW) và năng lượng gió (461 GW), cũng như năng lượng địa nhiệt và năng lượng sinh học hiện đại ở một số vùng của châu Phi.

Ngoài việc thân thiện với môi trường và khí hậu, và thường có hiệu quả chi phí cao so với chi phí dài hạn của dầu và khí đốt tự nhiên nhập khẩu, năng lượng tái tạo còn có tiềm năng lớn mang lại lợi ích kinh tế xã hội đáng kể hơn ở châu Phi.

Mô hình của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế cho thấy rằng khi đi kèm với chính sách phù hợp, sự chuyển đổi có hệ thống của châu Phi khỏi nhiên liệu hóa thạch sang một hệ thống năng lượng dựa trên năng lượng tái tạo có thể dẫn đến GDP cao hơn 6,4%, thêm 3,5% việc làm trong toàn bộ nền kinh tế trong suốt giai đoạn triển vọng 2020 đến 2050.

Hai trong số những cơ hội đáng chú ý nhất liên quan đến quá trình chuyển đổi năng lượng ở các quốc gia châu Phi được IRENA và AfDB xác định là sự ổn định tài chính và tạo việc làm lớn hơn.

Đối với nhiều nhà nhập khẩu năng lượng châu Phi, năng lượng tái tạo có tiềm năng to lớn để giảm thiểu khả năng bị tổn thương trước những cú sốc bên ngoài do biến động giá nhiên liệu hóa thạch.

Năng lượng tái tạo cũng có thể đóng vai trò trung tâm trong việc tạo việc làm, bởi vì đầu tư vào các công nghệ chuyển đổi năng lượng sẽ tạo ra số việc làm nhiều gấp 3 lần so với nhiên liệu hóa thạch trên mỗi triệu đô la được chi tiêu.

Huy động đầu tư cho năng lượng sạch ở châu Phi

Theo phân tích của IRENA, bất chấp hứa hẹn to lớn của quá trình chuyển đổi năng lượng, châu Phi chỉ nhận được 2% đầu tư năng lượng tái tạo toàn cầu trong hai thập kỷ qua, với phần lớn các khoản đầu tư này chỉ chảy vào một số ít quốc gia. Nếu không nhanh chóng mở rộng quy mô đầu tư chuyển đổi năng lượng, thế giới sẽ không thể đáp ứng cam kết phát triển bền vững và khí hậu toàn cầu.

Điều này cũng được phản ánh trong một báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), được phát hành vào năm 2021 với sự hợp tác của Ngân hàng Thế giới và Diễn đàn Kinh tế Thế giới, trong đó nhấn mạnh rằng đến năm 2030, các khoản đầu tư năng lượng sạch hàng năm vào các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển cần phải được nhân lên gấp bội – từ dưới 150 tỷ đô la vào năm 2021 lên hơn 1.000 tỷ đô la – để đưa thế giới đi đúng hướng đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050.

Có vô số vấn đề là yếu tố thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng đã đạt được sức hút gần đây. Chúng bao gồm: Nghèo năng lượng, an ninh năng lượng, chủ quyền năng lượng và lợi ích địa chính trị của các quốc gia khác nhau, biến đổi khí hậu và gần đây là đại dịch COVID 19 và sự gián đoạn của nó.

Nguy cơ phụ thuộc lớn vào xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch

Quá trình chuyển đổi năng lượng sạch mang lại cơ hội lớn cho những quốc gia ở châu Phi mà theo truyền thống có thể được cho là sẽ phản đối việc chuyển hướng khỏi nhiên liệu hóa thạch. Nhiều quốc gia châu Phi vẫn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu hàng hóa, bao gồm cả nhiên liệu hóa thạch.

Vì nhiên liệu hóa thạch vẫn là một trong những mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của châu Phi, nhiều quốc gia xuất khẩu hydrocarbon có thể phải đối mặt với những thách thức kinh tế xã hội khó khăn nếu họ bỏ lỡ cơ hội đa dạng hóa nền kinh tế hiện nay.

Nhiên liệu hóa thạch vẫn là một trong những mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của châu Phi… Ảnh: BBC

Và ngành năng lượng tái tạo cũng mang lại lợi ích cấu trúc lớn hơn cho các nền kinh tế châu Phi. Với việc xuất khẩu hàng hóa vẫn là nguồn thu nhập chính của nhiều nền kinh tế châu Phi – từ sản phẩm nông nghiệp và dệt may đến khoáng sản và nhiên liệu hóa thạch – về nguyên tắc, các công nghệ liên quan đến quá trình chuyển đổi năng lượng như năng lượng tái tạo sẽ mang lại nhiều lợi ích cho các nền kinh tế này.

Chuỗi cung ứng địa phương cho năng lượng tái tạo và công nghệ tiết kiệm năng lượng có thể giúp đa dạng hóa nền kinh tế và tạo ra những việc làm nói trên, trong nhiều lĩnh vực – từ lắp đặt và bảo trì đến kiểm toán và thiết kế chính sách.

Cuối cùng, năng lượng tái tạo sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách tiếp cận năng lượng của châu Phi, vốn vẫn là một trở ngại lớn đối với việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội và con người trên toàn lục địa.

Khả năng tiếp cận với năng lượng vừa đủ, đáng tin cậy và hợp túi tiền là yếu tố quyết định quan trọng đối với sinh kế, dịch vụ công bao gồm cung cấp các dịch vụ y tế và giáo dục hiện đại, năng suất nông nghiệp – và tiếp đến là an ninh lương thực, phát triển công nghiệp và năng lực của cộng đồng.